Wat u moet weten over uw nalatenschap als u een relatie heeft, maar geen kinderen?

Wie geen kinderen heeft, doet er goed aan eens nauwkeurig na te gaan wie nu precies zijn erfgenamen zijn. Het gebeurt vaak dat verre familieleden met wie er helemaal geen contact (meer) is of zelfs volstrekt onbekenden de wettelijke erfgenamen zijn. Met het opmaken van een familiestamboom vermijdt u onaangename verrassingen. Meer nog, als u weet wie uw erfgenamen zijn, kunt u stappen ondernemen om hun wettelijk deel te beperken of – in het uiterste geval – te vermijden dat ze ook maar iets erven.

Wat erft uw partner?

Wat uw partner erft, hangt af van het juridische jasje rond uw relatie. Woont u met andere woorden louter feitelijk samen, woont u wettelijk samen of bent u getrouwd?

Woont u feitelijk samen, dan is het zeer eenvoudig: de langstlevende partner erft niets. Tenzij u hem of haar in uw testament (zie verder) hebt opgenomen. Wie geen kinderen heeft, kan zijn hele vermogen aan zijn partner nalaten. Is er niets geregeld, dan gaat de erfenis van uw partner – als er geen kinderen zijn – naar zijn/haar ouders en eventuele broers en zussen.

Hoe meer verre erfgenamen er in het spel zijn, hoe groter het erfdeel dat de wetgever voor de echtgeno(o)t(e) heeft gereserveerd.

Wettelijk samenwonenden – koppels die een samenlevingscontract hebben ondertekend bij de ambtenaar van de burgerlijke stand – hebben iets meer mogelijkheden. De langstlevende partner erft automatisch het vruchtgebruik van de gezinswoning en de meubels die zich daarin bevinden. ‘Maar dat is geen beschermd erfrecht’, zegt Sophie Slits, senior estate planner bij Bank Nagelmackers. ‘In een testament kan dat vruchtgebruik gemakkelijk aan iemand anders worden toegekend.’

De rest van de nalatenschap – met daarin de naakte eigendom op de gezinswoning – gaat naar de wettelijke erfgenamen van de overleden partner (zie verder). Dat houdt in dat de langstlevende niet zelf kan beslissen wat hij of zij met de gezinswoning doet: hij zal altijd rekening moeten houden met de blote eigenaars.

Wilt u op veilig spelen, dan is trouwen een must. Dankzij het huwelijk wordt u een bevoorrechte erfgenaam. ‘De wetgever bepaalt dat de langstlevende partner een wettelijk beschermd erfrecht heeft, met minimaal het vruchtgebruik op de gezinswoning, en dat ongeacht het huwelijksstelsel’, legt Slits uit. Wat er in de nalatenschap valt, hangt af van het gekozen huwelijksstelsel.

Als er geen kinderen zijn, erft de langstlevende echtgenoot niet automatisch de volle eigendom op de volledige nalatenschap. Komt de langstlevende echtgenoot in samenloop met erfgenamen uit de vierde orde (ooms, tante, neven en nichten), dan verkrijgt de langstlevende echtgenoot de volle eigendom van de nalatenschap.

Laat de overledene erfgenamen achter uit de tweede orde (ouders, broers en zussen, en hun afstammelingen), dan hebben zij recht op de erfenis. De overlevende echtgenoot krijgt in volle eigendom het aandeel van de overledene in het gemeenschappelijk vermogen en het vruchtgebruik van de eigen goederen van de overledene. De erfgenamen tot de vierde orde krijgen de blote eigendom van de eigen goederen van de erflater. Welke goederen gemeenschappelijk of eigen zijn, hangt af van het gekozen huwelijksstelsel.

Hoe meer verre erfgenamen er in het spel zijn, hoe groter het erfdeel dat de wetgever voor de echtgeno(o)t(e) heeft gereserveerd.

Als er broers of zussen zijn, erft de langstlevende huwelijkspartner, ongeacht het huwelijksstelsel, de volle eigendom van de gemeenschappelijke goederen of van de goederen in onverdeeldheid. ‘Alle eigen goederen van de overledene daarentegen komen in naakte eigendom toe aan zijn of haar familie, en de langstlevende echtgenoot geniet het vruchtgebruik. Precies daarvoor moet u opletten’, waarschuwt Pieter Haine, teamleader estate & tax planning bij Nagelmackers. ‘Als u goed overeenkomt met hen, levert dat doorgaans geen problemen op. Maar als u op gespannen voet leeft met uw schoonbroer of schoonzus kan dat al snel uitmonden in ruzie.’

Zijn de ouders van uw overleden huwelijkspartner nog in leven, dan hebben zij wettelijk elk recht op een kwart. Het zijn echter geen reservataire erfgenamen. Ze kunnen dus worden uitgesloten – bijvoorbeeld in een testament. Voor ouders die behoeftig zijn, is er wel een onderhoudsplicht voorzien (meestal uitgekeerd als een rente) tot beloop van een kwart van de nalatenschap.

Als er alleen verre erfgenamen zijn, zijn ze wettelijk uitgesloten en erft de langstlevende huwelijkspartner alles.

Hoeveel erfbelasting betalen uw erfgenamen?

De tarieven zijn afhankelijk van het gewest waarin de overledene woonde en van de verwantschapsgraad van de erfgenamen. Hoe verder de verwantschap van de erfgenaam, hoe hoger de erfbelasting.

• In Vlaanderen zijn gehuwden, wettelijk samenwonenden en feitelijk samenwonenden (>1 jaar samenwonend) onderworpen aan een erfbelasting tussen 3 en 27 procent. Die wordt afzonderlijk berekend op de roerende en onroerende goederen. De vrijstelling voor de gezins¬woning geldt ook voor feitelijk samenwonenden (als ze minstens 3 jaar samenwonen), net als de vrijstelling op de eerste 50.000 euro roerende goederen (als ze minstens 1 jaar samenwonen).
• In Wallonië moeten gehuwden en wettelijk samenwonenden tussen 3 en 30 procent erfbelasting betalen (progressief tarief per schijf). De langstlevende echtgeno(o)t(e) en de langstlevende wettelijke samenwoner genieten de vrijstelling op het deel van de gezinswoning dat ze erven, op voorwaarde dat het koppel al minstens 5 jaar in dat huis woonde. 
  De andere erfgenamen betalen tussen 20 en 80 procent, afhankelijk van hun verwantschapsband met de overledene.
• In het Brussels Gewest liggen de tarieven voor echtgenoten en wettelijk samenwonenden tussen 3 en 30 procent, maar de langstlevende echtgeno(o)t(e) en de langstlevende wettelijk samenwonende hebben altijd een vrijstelling op het deel van de woning dat ze erven.

Op fiscaal vlak zijn feitelijk samenwonenden ‘vreemden’ voor elkaar en betalen ze hogere erfbelasting.

Wat als u geen genoegen neemt met de wettelijke regels?

Doorgaans willen kinderloze koppels, als een van beiden sterft, vooral de financiële zekerheid van de langstlevende garanderen.

‘Sommigen willen hun partner beschermen zonder daarom hun eigen familietak te benadelen - vooral als het om een familievermogen gaat’, nuanceert Haine. Het komt er dan op aan een juist evenwicht te vinden. ‘Voor echtgenoten begint alles met het huwelijkscontract’, aldus Slits. ‘Dat is het instrument bij uitstek voor successieplanning. U kunt daarin verschillende clausules opnemen om de echtgeno(o)te te beschermen.’

‘Langst leeft, al heeft.’ Als de echtgenoten de garantie willen dat de langstlevende alles erft, kunnen ze maar beter gebruikmaken van de ‘langst leeft, al heeft’-clausule. Nadeel is dat ze dan wel bepaalde toegevingen zullen moeten doen op het vlak van erfbelasting. Handig: deze clausule is een vrij eenvoudige manier om broers en zussen buitenspel te zetten.

Maar wat zal de langstlevende doen met het vermogen van het koppel dat hij integraal erft? ‘Hij kan dat vervolgens perfect verdelen over zijn familietak, met wie de overleden partner geen enkele band of voeling had. U moet er rekening mee houden dat dat kan gebeuren’, zegt Haine.

Keuzebeding. Dat is een vrij soepele formule die de overlevende partner de mogelijkheid biedt om, in functie van personen, noden en wensen op dat ogenblik, duidelijk te maken welke goederen hij wil behouden en wat hij aan de andere erfgenamen wil overlaten.

Toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen (TIGV). Koppels die getrouwd zijn met scheiding van goederen kunnen een TIGV creëren. Daarin kunnen ze de eigen goederen van hun keuze onderbrengen. ‘Als de overledene heel wat eigen onroerende goederen bezat, kan het raadzaam zijn die in te brengen in het TIGV’, zegt Haine.

Testament: maximale bescherming voor uw partner

Als u met zekerheid bepaalde erfgenamen buitenspel wilt zetten terwijl u nog geen successieplanning hebt uitgewerkt, stel dan zeker een testament op. ‘Als u een eigen vermogen bezit maar geen kinderen hebt, moet u zeker een testament opstellen. Doet u dat niet, dan kan uw vermogen in handen vallen van een neef die u misschien nog nooit hebt gezien. En dan zal hij misschien een vinger in de pap hebben over de kosten of beslissingen van het appartement aan zee’, zegt Haine. ‘Denk daar dus tijdig aan!’

Aangezien een neef heel veel erfbelasting zal moeten betalen, is het niet uitgesloten dat hij zelfs zal aandringen om uw appartement aan zee te verkopen. Iets wat u wellicht liever niet ziet gebeuren.

Met een testament kunt u uw partner voor 150 procent beschermen. ‘Maar als bij uw overlijden alles aan uw partner toekomt, gaat dat vervolgens wel automatisch over op diens familie’, waarschuwt Haine.

Een testament is altijd herroepbaar, waardoor het een flexibel instrument is. Maar u betaalt er wel een prijs voor: de erfgenamen moeten altijd erfbelasting betalen.

Restlegaat

Wilt u uw partner beschermen zonder uw eigen familie te benadelen, dan kunt u kiezen voor een restlegaat. In een testament kunt u dan twee begunstigden aanduiden: de eerste erft alle goederen, maar na diens overlijden komt wat overblijft (‘de residuo’) toe aan een tweede begunstigde. ‘Op papier lijkt dat een aantrekkelijke oplossing, maar in de praktijk vergt ze wel wat discipline’, zegt Slits. ‘Want de traceerbaarheid moet gegarandeerd zijn.’

Dat gaat gemakkelijker als het legaat betrekking heeft op een huis of appartement dan als het over roerende goederen gaat. Voor banktegoeden raadt Slits aan het geld apart te bewaren, goed gescheiden van de rest van het vermogen van de eerste begunstigde, zodat het een eigen ‘leven’ kan leiden zonder vermengd te worden met andere banktegoeden.

Schenking

De schenking is de ideale formule voor wie erfbelasting wil vermijden. Het voordeel van een schenking tussen echtgenoten is dat die schenking op elk ogenblik kan worden herroepen.

‘Vanuit juridisch oogpunt mag dat zeer aantrekkelijk lijken, maar als de schenkende partner zijn recht op herroeping wil gebruiken en het geld op dat ogenblik op een rekening op naam van de begunstigde partner staat, zal de bank dat meestal slechts toestaan als die laatste daarvoor zijn schriftelijk akkoord geeft’, aldus Slits. ‘Hetzelfde geldt als u bij het voortijdig overlijden van de schenker wilt gebruikmaken van dat recht op terugkeer. Als de geschonken goederen vermengd zijn met andere goederen en niet langer identificeerbaar zijn, is dat onmogelijk. Om zo’n operatie mogelijk te maken is een strikt beheer van de rekeningen een must.’

Daarom is het soms beter om te schenken onder voorbehoud van vruchtgebruik. ‘Daardoor krijgt u hetzelfde resultaat en behoudt u de controle. En het is ook een stuk praktischer’, zegt Haine.

Omdat een gewone schenking tussen echtgenoten altijd kan worden herroepen, werd vroeger ook in Vlaanderen vaak gebruikgemaakt van een ‘wederzijdse schenking’. Daarbij schenken beide echtgenoten aan elkaar een gelijk of gelijkaardig bedrag onder ontbindende voorwaarde van het vooroverlijden van de begiftigde. De Vlaamse Belastingdienst (Vlabel) aanvaardt evenwel geen wederzijdse schenkingen meer tussen echtgenoten. In tegenstelling tot Brussel en Wallonië.

Beding van aanwas

Koppels kunnen, of ze nu gehuwd zijn of niet, ook gebruikmaken van het beding van aanwas. Daardoor kan de langstlevende echtgenoot automatisch en tegen een geringe kostprijs een deel van het vermogen van de overledene ontvangen. Die clausule gebruiken niet-gehuwde koppels vaak als ze een onroerend goed aankopen in onverdeeldheid.

‘Het gaat hier over een kanscontract onder bezwarende titel. Daarom is bij een overlijden de registratiebelasting (12 procent in Vlaanderen en 12,5 procent in Brussel en Wallonië) en niet de erfbelasting van toepassing. Die laatste kan voor feitelijke samenwoners oplopen tot 80 procent’, zegt Slits.

Bron: tijd.be - Wat u moet weten over uw nalatenschap als u een relatie heeft, maar geen kinderen?