Vooruitblik Duitse verkiezingen – Een sleutelmoment in de Duitse en Europese geschiedenis

Duitsland in economisch zwaar weer

De economische malaise dateert in Duitsland van langer dan vandaag. Sinds de Duitse hereniging zijn er slechts sporadisch opflakkeringen geweest van economische voorspoed, maar door de band presteerde de Duitse economie ondermaats, op wereldvlak en relatief binnen de eurozone. De inflatie heeft sinds de heropening van de economie in 2022 hard toegeslagen, relatief harder in Duitsland omdat Europa een dubbel effect heeft meegemaakt: naast de door logistieke knelpunten veroorzaakte inflatiedruk (wereldwijd probleem), werd Europa ook nog eens getroffen door een energiecrisis na de Russische invasie in Oekraïne nu bijna drie jaar geleden. De dynamiek binnen de conjunctuurcyclus blijft beperkt, en als alles gelijk blijft, zal dat ook zo blijven als het IMF en anderen gelijk krijgen (zie onderstaande tabel met de economische groeiverwachting). De zwakke economische groei zal dan aanhouden in Duitsland. 

Bron: IMF (driemaandelijkse vooruitzichten 17/01/2025)

Industriële achteruitgang en structurele problemen

De afgelopen 12 maanden zijn er ook veel onheilspellende persberichten verschenen over de Duitse industrie. Tal van bedrijfsherstructureringen in traditioneel belangrijke Duitse sectoren zoals de auto-industrie en de chemische industrie werden aangekondigd. Volgens de BDI (‘Bundesverband der Deutschen Industrie’) wordt de Duitse economie geconfronteerd met een ernstige crisis. Peter Leibinger, voorzitter van de BDI, zei onlangs dat de economische productie van Duitsland dit jaar naar verwachting met 0,1% zal dalen en daarmee achterblijft op zowel de eurozone als de wereldeconomie. Merk op dat dat in contrast staat met de prognose van +0,3% van het IMF (zie bovenstaande tabel).

Als de BDI gelijk heeft en Duitsland dit jaar een negatieve groei optekent, zou dat voor het derde jaar op rij zijn en voor Duitse begrippen uniek. Leibinger benadrukte de ernst van de situatie door te wijzen op een structurele breuk in de industriële groei. Hij stelde dat de economische problemen van Duitsland niet alleen het gevolg zijn van de pandemie of de oorlog in Oekraïne, maar van inherente zwakheden in het systeem van het land. Die problemen houden al sinds 2018 aan omdat regeringen cruciale hervormingen uitstellen, investeringen vertragen en genoegen nemen met de status-quo.

De analyse en aanbevelingen van de BDI zijn min of meer in lijn met het Draghi-rapport dat op 17/09/24 werd vrijgegeven. Daarin werden de structurele problemen buiten Duitsland geplaatst en waren ze meer gericht op de Europese Unie als geheel en op hoe politieke inertie de problemen verergert.

Verkiezingen: strijd tegen extremen

Wat de verkiezingen zelf betreft, gaat het ditmaal niet enkel over links of rechts, maar over het indijken van extreme linkse en rechtse partijen. Voor de economische hete hangijzers is het trouwens opvallend dat alle traditionele centrumpartijen redelijk rechtse beleidsinitiatieven naar voren schuiven. Zo waren er recent twee opmerkelijk initiatieven vanuit het kamp van de uittredende bondskanselier Scholz (SPD, centrumlinks). Er was de brief naar Ursula von der Leyen om Europa aan te manen de regulering te verminderen, alsook de vraag om de tijdsdruk veroorzaakt door nieuwe ‘groene’ normen (zoals duurzame energiestandaarden) te verlichten in tijd en omvang.

Een ander thema dat Scholz bespeelt – net zoals traditioneel rechts – is het bevoordelen van de Duitse industrie met belastingvoordelen onder het motto “Made in Germany - Make Germany Great Again”. Om dat alles te kunnen verwezenlijken is er echter politieke eensgezindheid nodig om een constitutionele hervorming op de begroting door te voeren (2/3 meerderheid vereist). De begroting is namelijk nog steeds onderworpen aan de deficitregel van maximum 0,35% van het bbp, waardoor er niet zomaar meteen kwistig met geld kan omgesprongen worden.

Wat zijn de huidige trends in het stemgedrag?

“Verkiezingen winnen is één ding, een herverkiezing winnen is iets anders”

In termen van eenvoudige coalitievorming zou een regering met CDU/CSU (christendemocraten)-SPD wenselijk zijn. Deze ‘grote coalitie’ is echter niet zo voor de hand liggend als we kijken naar de verkiezingspeilingen en de hybride toewijzing van Bondsdagzetels eigen aan het Duitse kiessysteem.

Een derde mogelijke coalitiepartner voor CDU/CSU zou Groen kunnen zijn, maar dat is op dit moment zeker niet de favoriete coalitiepartner voor CDU. Revolutionair voor Duitsland - maar mathematisch niet onmogelijk - zou een coalitie van CDU/CSU/AfD (extreemrechts) zijn. 

Als voormalig Oost-Duits links - in het bijzonder Die Linke - de kiesdrempel van 5% haalt, zou dat betekenen dat zelfs in het ‘saaie’ Duitsland de extreme partijen van zowel links als rechts volgens de peilingen 33% van het electoraat zouden vertegenwoordigen (Links+BSW+AfD). Dat is zeker van belang als het gaat over een stemming om de schuldenremclausule (‘Schuldbremse’) in de grondwet te veranderen, waar 66% of een 2/3 meerderheid voor nodig is.